De maakbare samenleving was ooit een ideaal van vooral linkse politici. Wie die samenleving maakten was ook zonder twijfel: dezelfde politici. Toen dat te weinig opschoot en men toch door ging op dit pad werden ze regenten genoemd. Want mocht de bevolking ook zeggen hoe de samenleving gemaakt moest worden? De goede intenties werden verzwolgen in een storm van verzet en ongenoegen. Rechtse politici profiteerden gretig. Zij prezen de markt aan. Nou ja, de markt als middel om de samenleving te maken, maar natuurlijk werd het niet in zulke verwachtingsvolle termen gebracht. Nee het ging om efficiëntie, het ging om geld. Maar ook de markt faalde, juist op dat punt van efficiëntie. Althans, voor de consument werd het wel leuker, maar niet goedkoper. De invoering van de euro versterkte deze beleving. En de euro was juist de kroon op het marktdenken: heel Europa als een markt. Dus werd de kroon het symbool van nieuw verzet. En de bankencrisis hielp dat verzet onbedoeld een handje. Die hele crisis werkte redelijk ontnuchterend: ook de markt heeft niet het heil gebracht. Zeker nu er kosten bespaard moeten worden blijkt juist de markt een grillig dier dat zich moeilijk laat vangen.
Ontnuchtering dus. Of is het desillusie en desoriëntatie? Als je het kabinetsbeleid in ogenschouw neemt lijkt het daar wel op. Rutte verschuilt zich achter akkoorden die vooral bedoeld zijn om rust in de tent te bewaren. En voor het overige zijn het technische ingrepen en dito argumenten die het beleid kleuren. Maar er is meer (gelukkig).
De samenleving is niet maakbaar. De samenleving maakt zichzelf, is dan de logische omkering. De sociale media en alle andere digitale vindingen maken dat dit idee ook gestalte kan krijgen. Initiatieven tot activiteiten of het maken van communities zijn makkelijker geworden en gebeuren veelvuldiger. Zie de vele mensen die onlangs het bos door struinden om twee vermiste jongens te vinden. Dit deden zij echter niet omdat ze via sociale media over die kans vernamen, maar ook omdat ze het wilden. En dat is een combinatie die de maakbaarheid van onderop vorm geeft: het willen van burgers tot eigen activiteiten kan nu omdat de zelforganisatie ervan ook makkelijk is.
Dat is prachtig, maar de kiem tot een nieuwe illusie van maakbaarheid is er ook mee gelegd: we kunnen het zelf beter regelen. Waar in de staatsrechtelijke theorie de overheid ‘voor de burger werkt’, maar in praktijk de overheid de burgers vaak deze ervaring niet geeft, is nu de gedachte dat de burger samenwerkt met de overheid, als twee gelijkwaardige partners. Ook dit heeft zijn grenzen. In de sfeer van algemeen belang en in de sfeer van welke burgers wel en niet kunnen deelnemen aan de nieuwe vorm van zelforganisatie.
De overheid moet zichzelf definiëren. Dat gebeurt al lange tijd onvoldoende. De kwestie meer of minder overheid heeft er weinig mee van doen, meer of minder ambtenaren al helemaal niet. Hoe maakbaar is onze samenleving en welke verantwoordelijkheid neemt de overheid hierin? Dat zijn wezenlijke vragen die Rutte c.s. zou moeten oppakken.
Met de komst van de in rode tabberd gehulde, wit bebaarde heer uit het land dat het zo zwaar heeft, is er een periode van gegunde goedgelovigheid aangebroken. We gunnen het elkaar om te doen alsof er zwarte pieten zijn die gul je een kado gaan geven. Er een vrijgevig man is die, al dan niet vergezeld door Diewertje Blok, pretendeert van alles te weten wat je eigenlijk voor jezelf zou willen houden. We lachen er besmuikt om, spelen het spel mee of observeren het met de blik van de toeschouwer die geamuseerd wil worden.
Integriteit is een essentiële waarde in onze voor een democratische rechtsstaat. Wanneer bedrijven, bestuurders en rechters het niet zo nauw nemen met wetgeving verdwalen we in chaos, wantrouwen en grove onrechtvaardigheden. Geld of materiële welvaart is een verleidelijke en sturende grootheid. De regels die we als samenleving hebben gemaakt houden de kracht van die verleiding in de hand. En soms gaat het natuurlijk mis. We zijn ook maar mensen.
“Papa, wat zijn verkiezingen?”
De hoogtijdagen van het individualisme zijn voorbij. We hebben weer zin in gemeenschappelijkheid. Niet in collectieven die op basis van ideologie of religie of andere dwingende denkkaders zijn georganiseerd. Nee, gemeenschappen die niet te veel van de deelnemers vragen maar hun participatie wel belonen. Zoals met je buurtbewoners de straat opknappen: je wordt beloond met een fijnere woonplek en een goed gevoel door met anderen constructief bezig te zijn geweest.
In de marge van de verkiezingen wordt er strijd gevoerd over 
Een kabinet maakt altijd plannen. Dat is haar natuur. Demissionair of niet, zomerreces of hoogwater. Minister Spies liet gisteren via 
Gisteren fietste ik in aangenaam gezelschap terug van Elst naar Utrecht. Anders dan de heenweg, die de dag eerder was afgelegd, scheen de zon en was de temperatuur prettig. Maar het weer was niet het meest opvallende: het was de enorme drukte aan wandelaars, hardlopers en fietsers. Nu is de Utrechtse Heuvelrug en haar flanken een populair recreatiegebied, maar toch. In vergelijking met de zaterdag was het een verschil van thee met een zoetje en Turkse thee. Op dit soort momenten realiseer je je ook wat dat is: 16,6 miljoen inwoners. En hoe belangrijk recreatieruimte is. En hoe een tekorten eraan voelt. Als je met bepakking (zoals wij hadden), een setje racefietsers tegemoet ziet komen op een smal asfaltpaadje waar aan een zijde de brandnetels hoog staan in een lichte buiging over het pad, dan is er even recreatiestress. En wat zou een iets breder pad en een bijgehouden berm dan een prettige voorziening zijn.
Alom wordt gesteld dat ‘Europa’ het campagnethema wordt van de komende verkiezingen. Ik neem dat onmiddellijk aan. Tegelijk vraag ik me af of Europa hier niet als eufemisme voor economische crisis wordt gebruikt. Wie de media volgt en politici hoort praten kan aan deze indruk moeilijk ontkomen. Europa is