Ik heb me altijd ongemakkelijk gevoeld met vaderlandsliefde. Als ik fiets of wandel door Nederland of, vooruit, er per auto doorheen rij denk ik vaak: wat een schitterend land. Als iemand mij dan zou vragen: hou je van Nederland? Dan is het volmondig ja. Maar al de ruimtelijke constructies, natuurlijk of geconstrueerd, zijn nog betrekkelijk eenvoudig. En in ieder geval behoorlijk a-politiek. Ingewikkelder wordt het met verworvenheden in de samenleving, solidariteitsprincipes, regelgeving op grond daarvan en sport. De opgebouwde tolerantie voor homo’s appaiseert mij als homo. Onze sociale wetgeving, staatsrechtelijke instituties, onderwijs, fietsbeleid, het zijn bouwstenen om trots op te zijn.
Zei ik trots? Trots op Nederland? Daar zit dus mijn achilleshiel. Vaderlandsliefde en aanverwante aanduidingen zijn voor mij van oudsher verbonden aan rechtse politieke opvattingen. In mijn jaren van politieke bewustwording zette ik me daar tegen af: het ging om de aarde en of ik nu Nederlander was of niet deed niet ter zake. Feitelijk blokkeerde ik een deel van mijn identiteit die ik, gewenst of niet, had. Ik kon wel uit de kast komen als homo, niet als trotse Nederlander.
Inmiddels gaat me dat makkelijker af en bemerk ik tranen bij het goud voor Epke Zonderland. Ik voel me dan echt Nederlander en deel mee in de emotie van het geluk. En bij de Tour de France deelde ik mee in de emotie van de misere. Ik durf er inmiddels gewoon voor uit te komen dat Nederland een mooi en fijn land is, met veel mooie en fijne mensen. Zo, dat staat.
Mijn vaderlandsliefde is hiermee niet een afgerond project. Integendeel. Ik merk nog voortdurend op zoek te zijn naar definiëring. Op welke historische feiten mag ik fier zijn? Als historicus ben ik gevoed met een kritische blik. Lastig. Hoe sta ik tegenover een begrip als ‘trouw’ en ‘eigenheid’? Wat vind ik van Koninginnedag als nationaal symbool van eenheid?
Eating is the proof of the pudding. En gegeten gaat er worden de komende weken, want in de verkiezingscampagnes gaat het veel over Nederland. Over ‘ons’ geld, onze onafhankelijkheid, onze zelfbeschikking. En dit alles in het licht van EU en crisis. Het wordt een venijnig debat met veel insinuaties, gemanipuleerde feiten en ronkende one-liners. Geen fijn vooruitzicht. Ons politieke discours is niet bepaald iets wat in mij omhoog komt als je om goede zaken in de vaderlandse politiek zoekt. Hoewel, laat ik nou niet te vroeg verzuren: politiek is ook retorica waar veel stijlmiddelen die ‘de waarheid’ versluieren geaccepteerde stijlfiguren zijn.
Waar ik voor vrees is dat het dominante frame de vaderlandslievendheid wordt. Met EU als vijand die de toekomst van ons land niet verzekert maar juist bedreigt. PVV gaat hierin voorop, VVD volgt met nog enige ingehoudendheid. SP ook, en zal zeker geen vurige verdediging voeren van de EU. Je kunt stellen: terecht, want EU is een middel. De vraag is of we ons Europeaan voelen en welke gevolgen we daar aan verbinden. Wie lukt het de discussie hierover te starten? Het is moeilijk want zoals Maxima dé Nederlandse identiteit als sprookje afdeed, zo kunnen 10 Maxima’s dé Europese identiteit ook als wolkjes wegblazen.
Wat ik dan dus niet had verwacht was dat mijn partij, GroenLinks, een verkiezingsaffiche fabriceert met als blikvanger: NL. In rood en groen, weliswaar, maar niettemin. Juist GroenLinks staat voor een actieve, niet verkrampte, nuchtere en bevlogen houding binnen Europa. NL is onze bumpersticker. NL is ons rugnummerlogo. NL is ons visitekaartje. Maar het vormt niet de essentie in ons handelen. Onderwijskwaliteit, mensenrechten en duurzame economie, daar gaat het in de (Europese) GroenLinks-agenda toch om? Met NL als centraal beeld is een boodschap dat NL niet centraal staat nog moeilijker te vertellen. Het is alsof Jolande Sap straks consequent gekleed in oranje en rood-wit-blauw gaat pleiten voor meer en betere europese samenwerking. Of is dit een wanhoopsvlucht naar voren? Afficheer je als door en door Nederlands, vaderlandslievend op-en-top en gebruik het als argument om een actieve EU-deelname te bepleiten? Dan klopt het affiche, maar dan verwacht ik de lijsttrekker inderdaad in bijpassend tenue in alle debatten, inclusief oranje toeter: Aânvalluh!
