Scheidslijnen

We stellen dagelijks onze grenzen, meestal onbewust. De scheidslijn tussen wat we wel en niet acceptabel vinden wordt als het ware achteloos getrokken. Daar is veel routine bij. Naarmate we ouder worden vertrouwen we meer en meer op die automatische piloot om de juiste voorbehouden te maken. Dat is zo privé, sociaal, op het werk of in geloof en overtuigingen. Maar onder druk van nieuwe, onvermoede krachten vliegt de automatische piloot de wijde hemel in en moeten we het zelf doen.

Terwijl in de Oekraïne andermaal de Oranje-revolutie werd gesmoord, bleken in Griekenland en Frankrijk de bewoners hun politieke overtuiging met redelijke eensgezindheid  duidelijk te maken. In Frankrijk kreeg de socialist Hollande een meerderheid in het parlement. Fransen delen redelijk eensgezind een moeheid over het mantra van bezuinigen als reddingsvlot om uit de economische crisis te geraken. In Griekenland kreeg conservatief Samaras het meeste vertrouwen in en atmosfeer die bol staat van moeheid over …inderdaad. Twee politieke richtingen die gesteund worden vanuit één en dezelfde wens. De politieke scheidslijn is, zeker in Griekenland, even van minder belang gebleken dan trouw zijn aan wat de routine of vast beleden overtuiging voorzegde.

En terwijl in de Oekraïne Oranje van nederlaag naar nederlaag ging, wist al in de maanden voorafgaand het Egyptische leger haar macht stap voor stap te verzekeren. De scheidslijn die zo helder leek na de lenterevolutie is subtiel verlegd, uitgegumd, opnieuw getrokken. En zo zagen veel voorvechters van vrije verkiezingen voor een nieuwe president zich geconfronteerd met twee kandidaten die elk een toekomst belichamen waar vrijheid ver in te zoeken is. Het was de onvrijheid van een dominant leger versus de onvrijheid van een dogmatische geloofsinterpretatie. Met dit, toch cynische verschil, dat bij de eerste wel bekend was hoe het leven zou zijn en je bij de tweede nog kan hopen dat het mee zal vallen.

De smadelijke terugtocht van Oranje uit de Oekraïne, was enkele weken eerder voorafgegaan door en ontluisterende aftocht van homo’s en lesbo’s die in Kiev hun eerste Gay Pride wilde houden. Bussen vol anti-homogezinde kozakken mochten onder het toeziend oog van de politie de optocht in de kiem smoren. Hier: dit is onze grens! De formele en informele overtuigingen staan in Oekraïne niet toe dat homo’s en lesbo’s in vrijheid hun leven leiden. Elke poging om publiekelijk een millimeter in deze scheidslijn te veranderen wordt beantwoord met verontwaardiging, afkeuring of geweld. Jammer dat er niet een voetbalteam van het EK zo groots was om een stukje met de pride mee te lopen. Wat een signaal dat was geweest voor Oekraïners en voor het voetbal!

Over scheidslijnen heen springen doen we als het niet anders kan. Als eigenwaarde of de eigen overtuiging even moet bezwijken voor een grotere macht. Misschien leren we er van maar ik vrees dat naarmate de scheidslijn ons vertrouwder is, hij ook weer wordt opgezocht zodra het kan.

Vernieuwen

p1020459Het is een aantrekkelijk begrip: vernieuwen. En tegelijk een lastig begrip om in praktijk te brengen. Want vernieuwen heeft pas zin als er publiek voor is. Of het nu om mode, vakanties, communicatie of politiek gaat. Een beetje op je zolderkamer nieuw zitten te wezen geeft individueel misschien voldoening maar het valt als een steen dood in het zand. En vernieuwen heeft ook echt pas betekenis als het publiek je resultaat als nieuw ervaart.

Nu is dat bij mode of vakanties niet zo een probleem. Een andere stijl of een nog niet aangeboden activiteit gelden makkelijk als nieuw. In communicatie zal de aandacht vooral uitgaan naar het middel, zie de opmars van sociale media. Dat wordt in ieder geval vaak als nieuw beleefd. Politici hebben het met het begrip erg moeilijk. Ze weten dat de kiezer dol is op de term. Vernieuwing met een realistisch plan en doel vermijdt te hoge verwachtingen en stappen richting ongewisse avonturen. Tegelijk doet het afbreuk aan de kracht van vernieuwing. Die bestaat er nu juist vaak uit dat je niet weet wat er losgemaakt wordt en hoe de afloop er uit zal zien. Het ligt aan de ervaren urgentie van de omstandigheden hoe kiezers kiezen.

De Grieken kozen voor een vernieuwing met een ongewisse afloop. Vooralsnog is het ontaard het in een situatie die vooral koersloos lijkt. En koersloos is per definitie kansloos. Nieuwe verkiezingen gaan eigenlijk over de vraag of men echte vernieuwing aan wil of toch terug kruipt naar de al bekende recepten en partijen. Een stem op de oude partijen is een stem op het receptuur dat vooral door Brussel en IMF is uitgewerkt. Een stem op nieuwe partijen, waarvan Syriza de tweede partij werd, is in ieder geval een afwijzing van de inmiddels bekende en verwenste receptuur. Syriza lijkt erop te gokken straks de grootste te worden en Brussel daarmee voor het blok te zetten. Net zo min als Luther anti-Rooms was, is Syriza anti-Europees. Ook al maken veel media die fout in hun berichten. Alexis Tsipras, de leider van de partij, wil alleen anders behandeld worden. Als de Europese regeringen straks alsnog de knieën buigen en hem tegemoet komen is de vernieuwing voor Syriza al geslaagd. Maar er zijn meer landen die ongemakkelijk in hun Europese zetel zitten. En waarom wel voor de Grieken buigen en voor anderen niet?

Buigen de Europese knieën niet dan lijkt Alexis Tsipras niet een plan B te hebben. Zeker als zijn partij twee verkiezingen zo kort na elkaar wint, pleegt hij grof verraad aan zijn kiezers als hij alsnog zou toegeven aan Brussel en IMF. Het zou de facto het einde van zijn partij zijn en zijn politieke loopbaan. Syriza zal dan dus de stap in het diepe moeten zetten en de eurozone verlaten. Dat is werkelijke vernieuwing, maar ook de meest ongewisse.

Tofik Dibi heeft met minder wanhopige omstandigheden te maken en koos een overzichtelijke variant van vernieuwing. Hij trekt aan een tak en schudt niet aan de boom. En binnen enkele weken weet hij de afloop. De vraag is of hij het ook zo heeft bedoeld. Had hij zijn kandidatuur ondersteund met het benoemen van enkele inhoudelijke verschillen, dan had hij de eerste schrik bij GroenLinksers nog kunnen overwinnen. GroenLinksers zijn wel machiavellistischer gaan denken over het verwerven van invloed, maar nog steeds erg ontvankelijk voor principes en koersdebatten. Daar had hij zijn vernieuwing op kunnen ankeren, maar heeft dat niet gedaan. Nu resteert enkel een vorm-verhaal en daar kom je binnen GroenLinks niet ver mee. De frustratie dat GroenLinks landelijk nooit de drempel van 10 zetels echt ruim weet te overschrijden wordt breed gedeeld, maar ook aansprekende leiders als Rosenmöller en Halsema (in haar laatste jaren), die inhoud en vorm goed wisten te combineren, is het niet gelukt. De roep tot vernieuwing van Dibi lijkt daarom vooral gebaseerd op een eigen onderbuikgevoel, en steunt niet op een analyse of sterke inhoudelijke overtuiging. Zijn vernieuwing is paradoxaal genoeg te weinig vernieuwend.

Hollande, de nieuw gekozen president van Frankrijk, staat ook voor vernieuwing. De vrije variant van Tripras had hem de nieuwe positie niet gebracht. Daar verschilt de situatie in Frankrijk te veel voor van die in Griekenland. En anders dan Dibi heeft Hollande ingehaakt op een ontwikkeling die al gaande was: het maken van een groeipact. Zijn vernieuwing is een rek- en strekoefening binnen kaders die er al zijn. Of hij de grenzen voldoende weet op te rekken, zodat de Fransen dit ook als vernieuwing beleven, is het ongewisse in zijn vernieuwing. Maar goed, daar heeft hij, als hij in juni een meerderheid in het parlement verwerft, ook nog enkele jaren de tijd voor.

Op 12 september zal ook blijken of en welke vernieuwing er in Nederland is gewenst. Want dat de politici vernieuwing beloven staat vast. De vernieuwing die de PVV beloofde twee jaar geleden is gestrand in het Catshuis. Komt er een vervolg met meer ongewisse gevolgen of kiezen Nederlanders voor andere vernieuwing? Bepalend zal zijn hoe kiezers het tijdsgewricht ervaren: als een uitzichtloze beklemming of een periode die kansen biedt tot vernieuwing.